शिवानन्दलहरी भाग 2

।। ॐ नमः शिवाय ।।


 

(वृत्त - शादूर्लविक्रीडित, अक्षरे-19,गण - म स ज स त त ग ) 

 

भृङ्गीच्छा-नटनोत्कटः करि-मद-ग्राही स्फुरन्माधवा-

ह्लादो नाद-युतो महा-सित-वपुः पञ्चेषुणा चादृतः।

सत्पक्षः सुमनोऽवनेषु स पुनः साक्षान्मदीये मनो-

राजीवे भ्रमराधिपो विहरतां श्रीशैलवासी विभुः।।51

 

भृंगीच्छा  भृंगी ऋषिंची अथवा भृंगीची(भुगा या शब्दाचे स्त्रीलिंगी) इच्छा, करि-मद-ग्राही  हत्तीच्या गंडस्थलावरचा मध ग्रहण करणारा किंवा गजासुराला पराभूत करणारा, नादयुत  गुंजारव करणारा किंवा ओंकार हेच ज्याचे रूप आहे किंवा विविध वाद्ये वाजवून नाद करणारा, महा-सित-वपुः -गौरवर्णी शिव  किंवा महा-असितवपुः - काळा (भुंगा), पंचेषु  देहरहित परंतु पाच बाण रूपी अस्तित्व असलेला मदन, सत्पक्ष  सुंदर पंखांचा अथवा सत्याचा पक्ष घेणारा, सुमनोवनेषु  देव अथवा शुद्ध अंतकरणाच्या भक्तांमधे सत्पक्ष धारण करणारा, सुमनोऽवनेषु   सज्जनांचे  अवन म्हणजे रक्षण करणारा, माधव -  विष्णु, वसंत ऋतु

 

भृंगीसी रिझवी मिलिंद करुनी गुंजारवासी जसे

प्रेमे नृत्य करून शंभु रिझवी भृंगीऋषींसी तसे

येता हा ऋतुराज गंधमयची आनंदतो भृंग ही

प्रेमे गुंजन तो करून सुखवी पुष्पा-परागांसही।।51.1

 

होई हा नटराज तन्मय तसा नृत्यामधे रंगुनी

हर्षा ये भरतीच पाहुन तया ह्या माधवाच्या हृदी

सेवाया मधु भृंग आतुर मनी गंडस्थली धाव घे

तैसे मत्त गजासुरास वधिण्या झेपावतो शंभु रे।।51.2

 

काळाभोर मिलिंद नाद करितो  गुंजारवाचा अती

नाद ब्रह्म स्वरूप गौर शिव हा ॐकार नादा करी

फुंके शंखहि वाजवीच डमरू शंभू करी तांडवा

बोले पैंजण वाजवी कितिक ही वाद्येच साथीस त्या।।51.3

 

योजी आम्रसुमंजिरी परिमलू जेत्यांसही जिंकिण्या

पुष्पे,भृंगचि दिव्य बाण करती ते विद्ध सर्वां जना

ऐसा विश्वजयी अनंग जगती जो पंचबाणायुता

वाटे धाक तया मनी म्हणुन तो शंभूपदी नम्र का।।51.4

 

पंखांना हलवून मोहक अती जैसा फिरे भृंग हा

आनंदे सुमनावनात रमतो नाना सुखे दे तयां

तैसा सज्जन संगतीत धरुनी सत्पक्ष, राहे उभा

रक्षाया नित सज्जना सुरगणा शंभूमहादेव हा।।51.5

 

श्री शैलावर मल्लिकार्जुनरुपी राहे महा भृंग हा

हिंडे तो मकरंद गंधयुत हया पद्मांवरी सर्वदा

माझ्या मानसपंकजात भरला आमोद तो भक्तिचा

भृंगश्रेष्ठ महेश्वरा सुरवरा येथे सदा तू रहा।।51.6



कारुण्यामृत-वर्षिणं धनविपद्ग्रीष्म-च्छिदा-कर्मठं

विद्या-सस्य-फलोदयाय सुमनः-संसेव्यमिच्छाकृतिम्।

नृत्यद्भक्त-मयूरमद्रि-निलयं चञ्चज्जटा-मण्डलं

शम्भो वाञ्छति नीलकन्धर सदा त्वां मे मनश्चातकः।।52

 

कंधरा kçbÀþ, कं  पाणी, कंधर- पाणी धारण करणारा असा मेघ ।  नीलकंधर- नीलकंठ असा शंकर किंवा काळा ढग

 

जो कारुण्यजले सदैव भरला तो मेघ तू शंकरा

वृष्टी तू नित सेवकांवर करी ही अमृताच्यासमा

त्याने संकटग्रस्त ग्रीष्म सरुनी आह्लाद वाटे जना

विद्या-धान्यरुपी  शिवार फुलवी ' त्यांची असे याचना।।52.1

 

जैसे मेघ प्रतिक्षणी बदलती आकार हे अंबरी

जैसा भाव तसा दिसे विविध तू भक्तांचिया अंतरी

घेई श्यामल मेघ पर्वतशिरी मोदे विसावा जसा

कैलासी रमतो तसा प्रभुवरा हे नीलकंठा शिवा।।52.2

 

येता मेघ नभी मयूर करती आनंदनृत्या भुवी

तैसी मूर्ति तुझी पुढे प्रकटता हे नाचती भक्त ही

माझ्या ह्या मनचातकास सखया तृष्णा तुझी लागली

शंभो तू करुणासरी बरसवी माझ्यावरी सत्वरी।।52.3

 

आकाशेन शिखी समस्तफणिनां नेत्रा कलापी नता-

नुग्राही-प्रणवोपदेश-निनदः केकीति यो गीयते।

श्यामां शैल-समुद्भवां घनरुचिं दृष्ट्वा नटन्तं मुदा

वेदान्तोपवने विहार-रसिकं तं नीलकण्ठं भजे।।53

 

( शिखी  डोक्यावर तुरा असलेला  म्हणजे मोर किंवा आकाशच तुर्‍याप्रमाणे धारण करणारा शंकर। कलाप -  पिसारा, प्रभावळ ।  फणिन्- शेष।  घनरुची lçípç:HçábpççÒçcççCçí शोभणारी स्त्री किंवा काळे ढग । )

 

हे आकाश तुर्‍यासमान दिसते शंभो तुझ्या मस्तकी

शेषाचा उघडा फणाचि दिसतो शंभो पिसार्‍यापरी

त्याचे नेत्र सहस्र हीच जणु का नक्षी पिसार्‍यावरी

नाचे शंभु-मयूर तो फुलवुनी त्याच्या पिसार्‍यासही।।53.1

 

केकांचाच प्रतिध्वनी उपवनी जैसा निनादे नभी

तैसे शब्द मुखातुनी प्रकटती गंभीरतेने अती

भक्तांसी उपदेश थोर करण्या उच्चारला शब्द ही

टाकी भारुन आसमंत; घुमतो ॐकार दाही दिशी।।53.2

 

पाहूनी नव मेघ आक्रमिति हे या अंबर प्रांगणा

नाचे नील मयूर तो थुइथुई झोकात मोठ्या जसा

तैसी रम्य सुलक्षणीच गिरिजा पाहून मोदे तुम्ही

आनंदे करुनीच तांडव तिला केलेचि अर्धांगिनी।।53.3

 

तू चोखंदळ कंठनील फिरसी वेदान्त बागेतुनी

जैसा मोरचि डौलदार विहरे स्वच्छंद रानातुनी

ऐसा सुंदर कंठनील स्मरतो मी नित्य माझ्या मनी

 

ह्या स्वर्गीय सुखास मी अनुभवी उत्फुल्ल झालो मनी।।53.4

 

 

 

 

सन्ध्या घर्म-दिनात्ययो हरिकराघात-प्रभूतानक-

ध्वानो वारिद-गर्जितं दिविषदां दृष्टिच्छटा चञ्चला।

भक्तानां परितोष-बाष्प-विततिर्वृष्टिर्मयूरी शिवा

यस्मिन्नुज्ज्वल-ताण्डवं विजयते तं नीलकण्ठं भजे।।54

 

घर्म-दिनात्ययो  उन्हाळ्याच्या दिवसांचा शेवट आणि पावसाळ्याचा आरंभ । दिविषद् - देव

 

घे माघारचि ग्रीष्म पोळुन जगा, येता घनु या नभी

जाई रंगुन पश्चिमा कितिक या रंगात नानावधी

आकाशी घन गर्जती, नभ पुरे जाईच झाकोळुनी

तेजाची उठवीत रेघ निमिषे धावेचि सौदामिनी।।54.1

 

येती धावुन त्या सरींवर सरी पाऊस तो कोसळे

हर्षोत्फुल्ल मयूर तो थिरकतो पाऊस धारांमधे

लांडोरीस बघून भान हरुनी नाचे अती आर्जवे

त्याचा मोहक गर्भरेशिम-निळा कैसा पिसारा फुले।।54.2

 

तैसा शंकर कंठनीळ मजसी भासे मयूरापरी

गौरी शंकर नित्य सांज समयी नृत्यास साकारती

हर्षोत्फुल्लचि भक्त विस्मित मनी या तांडवा पाहुनी

मेघश्यामल वाजवीच हरि तो मेघारवी दुंदुभी।।54.3

 

दृष्टी ना ठरतेच पाहुनि अशा स्वर्गीय नृत्याप्रती

देवांच्या जणु लोचनी चमकते ही शुभ्र सौदामिनी

आनंदाश्रुच भासती जणु मला या पावसाच्या सरी

गौरी शंकर हे मयूर मयुरी नृत्यास साकारती।।54.4

 

त्यांचे तांडव हे विलक्षण असे राहे यशाच्या शिरी

चित्ती अद्वय नीलकंठ स्मरतो शंभो तुझा भक्त मी।।54.5

 

 

आद्यायामित-तेजसे श्रुति-पदैर्वेद्याय साध्याय ते

विद्यानन्दमयात्मने त्रिजगतः संरक्षणोद्योगिने।

ध्येयायाखिलयोगिभिः सुरगणैर्गेयाय मायाविने

सम्यक्ताण्डव-सम्भ्रमाय जटिने सेयं नतिः शम्भवे।।55

 

( आद्य देवांमधे प्रमुख,सर्वप्रथम,विश्वाचे मूळ अधिष्ठान, अमिततेजस् - अपरिमित तेजस्वरूप वेद्य -  वेदातील श्रुतिवचनांनीच जाणण्यास योग्य,  मायावी -  मायेला खेळविणारे,आपल्या ताब्यात ठेवणारे किंवा आपल्या मायेने विश्वाला मोहविणारे  सम्यक् -  अत्युत्तम )

 

आहे देवगणात श्रेष्ठ शिव तू सारे तुला वंदिती

तूची ब्रह्मस्वरूप, ह्या जगतिचे आहे अधिष्ठान ही

तू तेजोनिधि जाणिती तुजसि रे हे भक्त वेदातुनी

प्राप्तीची तव आस नित्य धरुनी सारे तुला पूजिती।।55.1

 

तूची ज्ञान महान मोद असशी तू ध्येय योग्यांमनी

गावी कीर्ति तुझीच या सुरवरे ही श्रेष्ठता बा तुझी

झाले मोहित विश्व हे सकलची पाहून माया तुझी

मायेसी करुनीच अंकित शिवा तू लीलया खेळवी।।55.2

 

आहे तू कटिबद्ध नित्यचि उभा संरक्षण्या विश्व हे

हे अत्युत्तम नृत्य तांडव तुझे विश्वा करी थक्क रे

आश्चर्ये विनयेच सद्गगदित मी शंभो जटाधारिणे

वारंवार तुझ्या पदी नमितसे आता मला रक्षिणे।।55.3



नित्याय त्रिगुणात्मने पुरजिते कात्यायनीश्रेयसे

सत्यायादि-कुटुम्बिने मुनि-मनः-प्रत्यक्ष-चिन्मूर्तये।

माया-सृष्ट-जगत्रयाय सकलाम्नायान्त-सञ्चारिणे

सायंताण्डव-सम्भ्रमाय जटिने सेयं नतिः शम्भवे।।56

 

( आम्नाय  पुण्यपरंपरा,सांगोपांग वेद तांडवसम्भ्रमाय  तांडवात गिरक्या घेणाऱया,तांडवात मग्न झालेल्या,उत्साहाने तांडव नृत्य करणार्‍या । नति -  झुकून अभिवादन करणे )

 

राहे नित्य भरून तू जगति या तू संपतो ना कधी

आहे निर्गुण निर्विकार जरि तू तीन्ही गुणांसी धरी

तू देहस्थित जिंकिली नित पुरे ऐसा असे निग्रही

अन्यायी त्रिपुरासुरास वधिता आनंदली मेदिनी।।56.1

 

तू सौभाग्यचि मूर्तिमंत असशी कात्यायनी देविचे

विश्वाचा परिवार  हा अमितची तू मुख्य त्याचा असे

अंतश्चक्षुच वापरून मुनि हे शंभो तुला पाहती

हे विश्वात्मक रूप पाहुनि तुझे सारेचि आनंदती।।56.2

 

त्रैलोक्यासचि निर्मिते सहज ही माया तुझी शंकरा

वेदांती मनमुक्त तूचि करिसी संचार विश्वेश्वरा

उत्साहे करि नृत्य तांडव महा आवर्तने घेउनी

भावे मी अभिवादना करितसे शंभू जटाधारिसी।।56.3

 


नित्यं स्वोदर-पूरणाय सकलानुद्दिश्य वित्ताशया

व्यर्थं पर्यटनं करोमि भवतः सेवां न जाने विभो।

मज्जन्मान्तर-पुण्य-पाक-बलतस्त्वं शर्व सर्वान्तर-

स्तिष्ठस्येव हि तेन वा पशुपते ते रक्षणीयोऽस्म्यहम्।।57

 

कासावीस करेची भूक मजसी; ही हिंडवे रे मला

पैशाची धरुनीच आस फिरलो देशोदिशी सर्व ह्या

चित्ती आठव ना तुझा मजसि रे झालाचि तेंव्हा कधी

नाही पूजन अर्चना स्तवन वा केले तुझे मी कधी।।57.1

 

आहे हे मम पूर्व सुकृत शिवा सर्वांतरी तू वसे

न्यायासी धरुनीच ह्या मम हृदी गंगाधरा तू वसे

आता  तू मज रक्षिणे प्रतिदिनी कर्तव्य आहे तुझे
राहो नित्य कृपा तुझी पशुपते मी लेकरू रे तुझे ।।57.2


एको वारिज-बान्धव: क्षिति-नभो-व्याप्तं तमो-मण्डलं

भित्त्वा लोचनगोचरोऽपि भवसि त्वं कोटिसूर्यप्रभः

वेद्यः किं न भवस्यहो घनतरं कीदृग्भवेन्मत्तम-

स्तत्सर्वं व्यपनीय मे पशुपते साक्षात्प्रसन्नो भव।।58

 

( वारिजबान्धव - सूर्य )

तेजःपुंज रवी झणी वितळवी काळोख-साम्राज्य हे

तोची सूर्य तुझ्या समोर अगदी भासेचि निस्तेज रे

गौरीवल्लभ कोटि कोटि सविता ऐसे तुझे तेज हे

कैसा ना तरिही दिसे मजसि तू अंधार का ना फिटे।।58.1

 

आहे दाटचि केवढा मजपुढे काळोख हा ना कळे

कैसे पाहु तुलाच मी पशुपते अंधास या ना कळे

ह्या अज्ञान-तमास घोर हरुनी प्रत्यक्ष दे दर्शना

माझी आस पुरी करा मजसि द्या दृष्टी तुम्हा पाहण्या।।58.2

 

हंस: पद्मवनं समिच्छति यथा नीलाम्बुदं चातकः

कोकः कोकनदप्रियं प्रतिदिनं चन्द्रं चकोरस्तथा।

चेतो वाञ्छति मामकं पशुपते चिन्मार्गमृग्यं विभो

गौरीनाथ भवत्पदाब्जयुगलं कैवल्य-सौख्य-प्रदम्।।59

( कोक - सूर्य,चक्रवाक   कोकनद -  लाल कमळ । कोकनदप्रियं -  सूर्यनीलाम्बुदम् – काळे ढग । चेतः – मन/चित्त। चिन्मार्गमृग्यम् – ज्ञानमार्गातूनच ज्याचा शोध लागू शकतो.  )


जेथे पद्मकळ्याच अस्फुट किती पद्मांसवे डोलती

ऐशा पद्मवनात मुक्त रमणे हंसा रुचे मानसी

यावे ते घननीळ मेघ गगनी हे चातकाच्या मनी

होई आतुर चक्रवाक बघण्या सूर्यास या अंबरी।।59.1

 

चंद्रासी बघण्या चकोर झुरतो प्रीती अनोखी अती

तैसे हे मन शोधते शिवपदा व्याकूळतेने किती

ज्ञानाचा पथ नेतसे अचुक हा त्या पादपद्मांप्रति

जेथे मौक्तिक `मुक्ति-सौख्य ' मिळतो जो भूषणा भूषवी।।59.2

 

रोधस्तोयहृतः श्रमेण पथिकश्छायां तरोर्वृष्टितो

भीतः स्वस्थ-गृहं गृहस्थमतिथिर्दीनः प्रभुं धार्मिकम्।

दीपं सन्तमसाकुलश्च शिखिनं शीतावृतस्त्वं तथा

चेत: सर्वभयापहं व्रज सुखं शम्भोः पदाम्भोरुहम्।।60

( रोध - काठ । स्वस्थ गृहं -  निवारा ।  दीपं सन् तमसा आकुल च  जसा अंधारानी घाबरलेला दिव्याची इच्छा करतो   सन्  इच्छा करणे, पसंत करणे,प्राप्त करणे । सन् तमस आकुल – अंधाराने घाबरलेला इच्छा करतो । शिखिनं -  आग, अग्नी, शेकोटी )

  

जाई वाहुन वेगवान जळी जो रोरावणा र्‍या अती

प्राणांची करुनी शिकस्त पकडे काठास जैशापरी

ओके आग प्रचंड सूर्य गगनी भाजून काढे भुई

तेंव्हा आश्रय घेतसे तरुतळी पांथस्थ जैशापरी ।।60.1

 

धो धो पाउस लागता कुणि पळे जैसा निवार्‍यातची

थंडीने भरता नरा हुडहुडी शेकोटि लावे जशी

अंधारातही शोधितोचि पणती अंधारभीरू जशी

   शोकग्रस्त धरेचि संग गुरुचा आधार त्या वाटुनी।।60.2

 

कासावीसचि होतसे अतिथि जो पोटी भुकेने अती

जैसा शोधि गृहस्थ सज्जन भला तो अन्नदाता भुवी

होई व्याकुळ प्राशिण्या जल जसा धावे जलामागुती

तैसे संकट पाहुनी मम मना गौरीहरा आठवी।।60.3

 

शोधी सत्वर पादपद्म युगले मृत्युंजयाची मना

दुःखाचा करि जी निरास सहजी जागा उरे ना भया

लाभावे मज सौख्य ही तव असे दुर्दम्य इच्छा जरी

ठेवी  घट्ट धरून तू चरण हे गंगाधराचे हृदी।।60.4


अङ्कोलं निज-बीज-सन्ततिरयस्कान्तोपलं सूचिका

साध्वी नैज-विभुं लता क्षितिरुहं सिन्धुः सरिद्वल्लभम्।

प्राप्नोतीह यथा तथा पशुपतेः पादारविन्दद्वयं

चेतोवृत्तिरुपेत्य तिष्ठति सदा सा भक्तिरित्युच्यते।।61

 

(  कान्तोपलम् किवा कान्तायसम् किंवा अयस्कान्त - लोहचुंबक । सूचिका -  सुई ।  क्षितिरुहम् -  वृक्ष

 अंकोल  हे एक अद्भुत झाड म्हणावं लागेल. फेब्रुवारी मार्चमधे याला फुलं येतात. एप्रिलमधे ह्याची फळं तयार होऊन झाडाखाली पडतात. त्याच्यावरचा गोड गर मुंग्या, किडे, पक्षी खातात. आणि आतल्या बीया इतस्तत पसरतात. आणि काय गम्मत - -एका रात्री पहिला पाऊस,वीजांचा कडकडाट सुरू झाला की ह्या सर्व बीया झाडाच्या खोडाला ,फांद्यांना येऊन चिकटतात. आद्य शंकराचार्यांनी रात्री प्रयत्न करूनही ह्या बीया झाडाला कशा चिकटतात हे त्यांना समजू शकले नाही. ह्या झाडाचे फोटो नेटवर उपलब्ध आहेत. ते जरूर बघावेत.) 

 

(येती पुष्प फळे वसंतऋतुते अंकोलवृक्षाप्रति

येता ग्रीष्म सडा पडे तरुतळी त्याच्या फळांचा किती

मुंग्या कीटक गोड गोड गर तो खाती तयांचा पुरा

बीजे मुक्तची वाळुनी पसरती मातीत त्या खालच्या।।

जाता ग्रीष्म सरून वावटळ ती येतेच जेंव्हा नवी

संगे घेउन पावसास चमके विद्युलता ती नभी

काळोख्या रजनीस ती विखुरली बीजेच मातीतली

घेती आश्रय  घट्टची बिलगुनी वृक्षास फांद्यांसही।।

ना सोडी तरुसी तिथेच रुजती  अंकोल वृक्षापदी

तैसे चित्त सदैव पाउलि तुझ्या राहो भवानीपती

त्यासी अन्य गती नसो तुजविणा गंगाधरा कोणती

माझी भक्ति रुजो तुझ्याच चरणी ही प्रार्थना एकची।।)

 

देठातून सुटे परीच चिकटे अंकोल-वृक्षास बी

वा आकर्षण लोहचुंबक-सुई हे संपते ना कधी

जैसा एक पती मनी वसतसे साध्वीचिया अंतरी

आधारासचि शोधते तरु उभा जैसी सदा वल्लरी।।61.1

 

जाई पर्वत सोडुनीच सरिता रत्नाकराच्या जळी

माघारी परतून ती पुनरपी जाई न मागे कधी

तैसी वृत्ति न जाणिते विषय जी आसक्त ना अंतरी

टाके जी विषयांस कात म्हणुनी, ठेवी स्पृहा ना मनी।।61.2

 

घेई धाव अनन्यभाव धरुनी विश्वेश्वराच्या पदी

त्या आरक्त नितांत सुंदर अशा उत्फुल्ल पद्मांपरी

सोडी ना कमलास भृंग क्षण ही तैसीच शंभूपदी

राहे जी दृढ; सोडिना कधि पदा, ती भक्ति आहे खरी।।61.3

  

 https://alphadevi7.aminus3.com/image/2012-11-11.html

आनन्दाश्रुभिरातनोति पुलकं नैर्मल्यतश्छादनं

वाचाशङ्खमुखे स्थितैश्च जठरापूर्तिं चरित्रामृतैः।

रुद्राक्षैर्भसितेन देव वपुषो रक्षां भवद्भावना-

पर्यङ्कं विनिवेश्य भक्ति-जननी भक्तार्भकं रक्षति।।62

 

( पुलकम् - पुलकित करणे, आनंदित करणे ।  भसित  विभूति । नैर्मल्य  निर्मळता ।  पर्यङ्क  पलंग, शेज )

भक्तीरूपचि माय भक्त-शिशुचे मोदे करी पालन

आनंदाश्रुत न्हाऊ घालुन करी बाळास आनंदित

घाले निर्मळताचि पांघरुण हे अंगावरी त्याचिया

वाणीचा करुनीच शंख भरवी शंभूचरित्रामृता।।62.1

 

लावूनीच विभूति दृष्ट शिशुची ही काढते नित्यची

मायेने फिरवीच माय शिशुच्या रुद्राक्ष अंगावरी

प्रेमाने निज तान्हुल्यास म्हणते `` पीडा टळो सोनुल्या

बाळा, शंभु करील रक्षण तुझे घेई समाधीसुखा ''।।62.2

 

ध्यानाची करुनीच शेज निजवी भक्ती तिच्या अर्भका

सांभाळी नित वाढवीच जननी हा बाळराजा तिचा।।62.3

 

मार्गावर्तित-पादुका पशुपतेरङ्गस्य कूर्चायते

गण्डूषाम्बु-निषेचनं पुररिपोर्दिव्याभिषेकायते।

किञ्चिद्भक्षित-मांस-शेष-कवलं-नव्योपहारायते

भक्ति किं नकरोत्यहो वनचरो भक्तावतंसायते।।63

( मार्गावर्तित-पादुका – रस्त्यात ये जा करून धुळीने भरलेली पादत्राणे ।  कूर्चायते - झाडून काढणे । गण्डूषाम्बु-निषेचनं - तोंडातील चूळ फू करून टाकणे । नव्योपहारायते -  ताज्या पक्वान्ना सारखा होत आहे )

 

जोडे जे भरले धुळीत करुनी ये जा पथी सारखी

तेची होउन कुंचले करि कसे शंभो सफाई तुझी

गाली साठविलीच चूळ तुजला अंघोळ वाटे बरी

मांसाचे उरलेचि घास तुजला नैवेद्य पक्वान्न ही ।।63.1

 

ज्याची भक्ति अनन्य ही तुजवरी तोची तुझा लाडका

कोणी तो भटकाचि भिल्ल असु दे वाटे तुला आपुला

तोची भक्त-शिरोमणी ठरतसे शंभो कृपेने तुझ्या

भक्ती काय करी न ते मज कळे तू धन्य रे वत्सला।।63.2

(तिरुपती क्षेत्राजवळ कलहस्ति गावात असलेल्या शंकराच्या देवळात पुजारी रोज पूजा करून गेला की रात्री कण्णप्प नावाचा पारधी येत असे. तो शंकराचा मोठा भक्त होता. रात्री सामसूम झाले की शंकराची पूजा करण्याकरता नदीवर जाऊन तोंडात पाण्याची चूळ भरून आणत असे. आपल्या तुटक्या, धुळित भरलेल्या चपलांनी तो शंकराच्या पिंडीवरील पूजा फुलं झाडून टाकी. तोंडातील चूळ फू करून शंकराच्या पिंडीवर टाकी. शिकार करून कुटुंबाचं भरण पोषण करून उरलंसुरलं  मांस शंकराला अर्पण करी. रोज आपण केलेली पूजा विस्कटलेली पाहून आणि मांसाचे तुकडे पडलेले पाहून पुजारी दुःखी होत असे. त्याला शंकरानी स्वप्नात येऊन सांगीतले की पूजा विस्कटल्याचे दुःख मानू नको. तो माझा अनन्य भक्त आहे. त्याच्या प्रेमाची चुणुक आज रात्री तू गाभार्‍यात लपून गुपचुप बघ. रोजच्या प्रमाणे पारधी आला असता त्याला शंकराच्या पिंडीत प्रत्यक्ष शंकराचे दर्शन झाले. शंकराच्या एका डोळ्यातून रक्त वाहत होते. ते पाहून तो इतका दुःखी झाला की त्याने बाणाच्या पात्याने आपला एक डोळा काढून शंकराच्या डोळ्याला लावला.भगवान शंकर प्रसन्न झाले. त्यांनी कण्णप्पाला दृष्टी दिली. गुरवालाही कण्णप्पाच्या अनन्य भक्तीची चांगलीच कल्पना आली.)


वक्षस्ताडनमन्तकस्य कठिनाऽपस्मार-सम्मर्दनं

भूभृत्पर्यटनं नमत्सुर-शिरः-कोटीर-सङ्घर्षणम्।

कर्मेदं मृदुलस्य तावक-पद-द्वन्द्वस्य किं वोचितं

मच्चेतो-मणिपादुका-विहरणं शम्भो सदाङ्गीकुरु।।64

( कठिनाऽपस्मार-सम्मर्दनं – अत्यंत कठोर अशा अपस्मारदैत्याच्या शरीराचे पायाने संमर्दन करणे । भूभृत्पर्यटनं – कैलासावर फिरणे । नमत्सुर-शिर-कोटीर-सङ्घर्षणम् -  देवांच्या मुकुटातील रत्नरूपी पाषाणांचे शिवाच्या पायांवर होणारे घर्षण ।)

 

शंभो कोमल पाउले मृदुल ही आहेत पद्मासमा

केले उग्र कठीण कर्म सहजी कैसे तयांनी महा

मार्कंडेय `शिवा शिवा ' म्हणुनची धावा करीता तुझा

आला धावुन सत्वरीच सदया भक्तास त्या तारण्या।।64.1

 

छाताडावर लाथ मारुन यमा केले पराभूत त्या

तोडीले यम पाश ते तटतटा उद्धारिला भक्त हा

केले तांडव उग्र भीषण अती मारी अपस्मार हा

होऊनी नटराज त्या तुडविले नाहीच केली गया।।64.2

 

रत्नांचे मणिकांचनी मुकुटही हे देवची घासता

शंभो कोमल पादपद्मि तुझिया साहे कसा सांग ना

कैलासी खडकाळ दुर्गम अती बर्फाळ भागात त्या

कैसा वावरतोस कोमल अशा ह्या पावलाने शिवा।।64.3

 

कोठे हे तव पाय कोमल अती कोठे कृती व्यस्त या

माझी ही विनतीच मान सखया शंभो सदा वत्सला

माझ्या चित्तरुपीच रत्नजडिता घेई खडावा शिवा

घाली कोमल पावली नित तुझ्या आहे तुला प्रार्थना।।64.4

 

वक्षस्ताडनशङ्कया विचलितो वैवस्वतो निर्जराः

कोटीरोज्ज्वल-रत्नदीप-कलिका-नीराजनं कुर्वते।

दृष्ट्वा मुक्तिवधूस्तनोति निभृताश्लेषं भवानीपते

यच्चेतस्तव पादपद्मभजनं तस्येह किं दुर्लभम्।।65

 

( वैवस्वत-  यम । निर्जराः -  ज्यांना जरा म्हणजे रोग नाही असे देव ।  निभृताश्लेषं  - दृढ आलिंगन )

क्रोधाने शिवशंभु तो करिल का लत्ताप्रहारा पुन्हा

ह्या वक्षावर माझिया' यम वदे; साशंक  चित्ती सदा

रत्नांचीच निरांजने करुन हे ओवाळती देव का

कोटी रत्न किरीटिचे उजळती पायी तुझ्या वंदिता।।65.1

 

पाहे मुक्तिवधू प्रभाव तव हा; घाले मिठी पाउली

सोडी ना पद हे तुझे क्षणभरी शंभो भवानीपती

येता भक्त अनन्य भाव धरुनी या पादपद्मी तुझ्या

आहे काय तयांस दुर्लभ जगी हे कंठनीळा शिवा।।65.2

 

क्रीडार्थं सृजसि प्रपञ्चमखिलं क्रीडामृगास्ते जना

यत्कर्माचरितं मया च भवतः प्रीत्यै भवत्येव तत्।

शम्भो स्वस्य कुतूहलस्य करणं मच्चेष्टितं निश्चितं

तस्मान्मामक-रक्षणं पशुपते कर्तव्यमेव त्वया।।66

 

( क्रीडामृग  मनोरंजनासाठी पाळलेले पशू । )

केला विश्वप्रपंच हा भवतिचा निर्माण तुम्ही शिवा

केले तू   पशु पक्षि मानव तुझ्या शंभो मनोरंजना

हे क्रीडा करुनी तुला रिझविती आनंद देती सदा

त्यांचे पालन लक्षपूर्वक करी सांभाळसी तू तया।।66.1

 

आहे मी पशु एक त्यातिल शिवा सेवेस तू निर्मिला

आश्चर्ये अति कौतुके मजसि तू न्याहाळसी सर्वदा

देवो सर्व कृतीच ह्या मम तुला आनंद मोठा शिवा

कर्तव्या चुकणे न तू पशुपते सांभाळ माझा करा।।66.2

 

(वृत्त- पुष्पिताग्रा, अक्षरे -विषम  12, सम  13,

गण  विषम न न र य, सम  न ज ज र ग )

बहु-विध-परितोष-बाष्प-पूर 

स्फुट-पुलकाङ्कित-चारु-भोग-भूमिम्।

चिर-पद-फल-काक्षि-सेव्यमानां

परम-सदाशिव-भावनां प्रपद्ये।।67

 

( परितोष  सन्तोष, इच्छेचा अभाव )

विविध सुखमयीच भावनांनी

नित नयनातुन अश्रु पूर वाही

परमसुखचि भेटते सदाही

बहु सुख भोग जिथेचि प्राप्त होती।।67.1

 

तनु पुलकित कंठ रुद्ध होई

चिर-सुख-दायि अशीच भक्तिभूमि

सुजन जनचि पूजिती जिलाची

अनुचर त्या शिवभक्तिचा असे मी।।67.2

 

(वृत्त- पुष्पिताग्रा, अक्षरे -विषम  12,सम 13,

गण  विषम न न र य, सम  न ज ज र ग )

 

अमितमुदमृतं मुहुर्दुहन्तीं

विमल-भवत्पद-गोष्ठमावसन्तीम्।

सदय पशुपते सुपुण्यपाकां

मम परिपालय भक्ति-धेनुमेकाम्।।68

 

( अमितमुदमृतं मुहुर्दुहन्तीं  अपरिमित आनंदरूपी अमृताला पुन्हा पुन्हा देणारी )

 

शिव शिव मम भक्ति-कामधेनू

बहु-सुख-दुग्ध-सुधाचि दे दयाळु

 तव अमल-पदे सुरेख गोठा

सदय शिवा मम धेनुसीच द्यावा।।68.1

 

अमित धवल पुण्य हे तिचेची

अतिशय सुंदर वासरू असेची

सदय पशुपते सदाशिवा हो

अविरत पालन धेनुचे करा हो।।68.2

 

( वृत्त - आर्या )

जडता पशुता कलङ्किता

कुटिल-चरत्वं च नास्ति मयि देव।

अस्ति यदि राजमौले

भवदाभरणस्य नास्मि किं पात्रम् ।।69

 

जड मी पशु मी  कलंकिता

कुटिल असे वर्तणूक मम नित्या 

वाटुनी  मनीच ऐसे

करणे मज दूर ना चंद्रमौले।।69.1

 

न च तथ्य  दिसे मला तयी

शिवमय मी निष्कलंक हा  असेची

सत्य ऋजु बोलतो सदा मी

जड ना पशु ना कलंकिता  मी।।69.2

 

समजा जड मी असेन ही

जळमय गंगेस का शिरि धरीसी

मी पशु असे खरे हे

मग नंदिच आवडे तुला कारे ॥69.3

 

जरि मी असलो कलंकिता

तव शिरि शोभे कलंकित शशी हा

मी कुटिल! मानिले हे

तुज भूषवितीच सर्प कैसे हे।।69.4

 

म्हणुनी तुज प्रार्थना करी

फिरुनि करी तू विचार तव चित्ती

पात्र इतुका न का मी

तुज भूषविण्या समर्थ का नसे  मी।।69.5

 

 (वृत्त- पुष्पिताग्रा, अक्षरे – विषम12,सम  13,

गण  विषम -   न र य, सम  न ज ज र ग 

अरहसि रहसि स्वतन्त्रबुद्ध्या

वरिवसितुं सुलभः प्रसन्न-मूर्तिः।

अगणित-फलदायकः प्रभुर्मे

जगदधिको हृदि राजशेखरोऽस्ति।।70 

( रहसि  एकान्तात गुप्तपणे। अरहसि- लोकसमुदायात प्रकटपणे । वरिवसितुं  उपासना करण्यास । आशुतोष सत्वर संतुष्ट होणारे । प्र+भूमअगणित, भूमन्प्राचुर्य, यथेष्टता, भारी परिमाणावर । राजशेखर  राजांचे राजे,सम्राट )

जन विजन असोचि अर्चनेसी

न फरक भेद अभेद भावनांनी

नित सुलभ उपासना जयाची

अगणित गोड फळे सुखेचि देई।।70.1

 

मम प्रभुवर हा प्रसन्नमूर्ति

सकल सुरातचि श्रेष्ठ ईश तोची

सकल जगत व्यापुनी उरेची

मम हृदि राहतसे चि चंद्रमौळी ।।70.2


(वृत्त  वसंततिलका, अक्षरे-14, गण- त भ ज ज ग ग, यति- पाद)

 

आरूढ-भक्ति-गुण-कुञ्चित-भाव-चाप-

युक्तैः शिव-स्मरण-बाणगणैरमोघः।

निर्जित्य किल्बिषरिपून्विजयी सुधीन्द्रः

सानन्दमावहति सुस्थिर-राजलक्ष्मीम् ।।71

 

 ( गुण- सद्गुण, धनुष्याची दोरी । कुञ्चित  आकुंचन करून, लववून ,ताणून । निर्जित्य  जिंकून । सु-  चांगली, धी  बुद्धी , सुधीन्द्र  बुद्धिमंतांचा राजा। )

जो ध्यानरूप धनुला लववून थोडे

ही भक्तिरूप दृढ रज्जुच बांधुनी रे

त्यासी अमोघ `शिवनाम'चि बाण जोडी

क्रोधादि शत्रु मनिचे सहजीच जिंकी।।71.1

 

राजाधिराज शिवभक्त सुधींद्र तोची

स्वानंद-राज्य-उपभोगचि नित्य घेई

त्याच्याच राज्यविभवा नच ओहटी ही

त्याचीच सुस्थिर असे नित राज्यलक्ष्मी।।71.2

 

ध्यानाञ्जनेन समवेक्ष्य तमःप्रदेशं

भित्त्वा महाबलिभिरीश्वर-नाम-मत्रैः।

दिव्याश्रितं भुजग-भूषणमुद्वहन्ति

ये पादपद्ममिह ते शिव ते कृतार्थाः।।72

 

ध्यानांजना नयनि रेखुन शुद्ध-नेत्र

अज्ञान-गर्भ-तमदेश निरीक्षितात

काळोख भेदुन महा शिव-नाम-मंत्रे

येती तुझ्याच चरणी शिवभक्त सारे ।।72.1

 

लौकीक थोरचि असे तव पावलांचा

येथे निवास करितो नित नागराया

आहेचि भूषण सुशोभित पावलांना

देवांसही मिळतसे चरणी निवारा।।72.2

 

जो पादपंकज तुझे हृदयीच ठेवी

ठेवी सहस्रदल या कमलात मूर्ध्नी

झाला कृतार्थ अवघा नरजन्म त्याचा

तो धन्य धन्य चि असे नरवीर मोठा।।72.3

 

भूदारतामुदवहद्यदपेक्षया श्री-

भूदार एव किमतः सुमते लभस्व।

केदारमाकलित-मुक्ति-महौषधीनां

पादारविन्दभजनं परमेश्वरस्य।।73

 

( श्रीभूदार  श्री -लक्ष्मी आणि भू-पृथ्वी ह्या दोन्ही ज्याच्या दारा म्हणजे पत्नी आहेत असा विष्णू , भूदार  वराह । केदार - क्षेत्र, शेत । )

शंभो तुझ्या चरण-प्राप्तिचिया मिषाने

झाला वराह कमलापति जीवभावे

माझ्या मना म्हणुनि तू तव वृत्ति सोडी

जाई सुखे शरण त्या शिवपादपद्मी।।73.1

 

शंभो तुझे चरण हेचि सुपीक शेत

जेथे विरक्त जन हे नित राबतात

घेतीच पीक नित मुक्ति महौषधीचे

पाहून पीक भरघोसचि डोलती हे।।73.2

 

(वृत्त  शालिनी, अक्षरे- 11, गण- म त त ग ग, यति  4,7 )

आशा-पाश-क्लेश-दुर्वासनादि-

भेदोद्युक्तैर्दिव्यगन्धैरमन्दैः।

आशा-शाटीकस्य पादारविन्दं

चेतःपेटिं वासितां मे तनोतु।।74

( आशा-शाटीक  दिशारूपी वस्त्र नेसलेला (शिव) । चेतःपेटि - पेटी । अमन्द  विपुल,  गन्धैरमन्दैः - विपुल गंधाने । )

 

आशापाशे बंधने ही छळीती

दुःखे देती डागण्या त्यावरीही

उच्छेदाया त्यांस उद्युक्त राहे

तोची शंभू जो दिशावस्त्र नेसे।।74.1

 

कोंदाटे तो वासनांचाचि वास

त्यासी सारे दूर आमोद एक

शंभो ती रे पाउले ही तुझीच

ज्याने चित्ती शुद्ध होतोचि भाव।।74.2

 

शंभो त्याची पादपद्मांस ठेवी

ह्याची माझ्या नित्य तू चित्तपेटी

गंधाने त्या सर्वगामी भरे ही

शंभो माझी ही मनोमंजुषाची।।74.3

 

 (वृत्त  वसंततिलका, अक्षरे-14, गण- त भ ज ज ग ग, यति- पाद)

 

कल्याणिनं सरस-चित्र-गतिं सवेगं

सर्वेङ्गितज्ञमनघं ध्रुव-लक्षणाढ्यम्।

चेतस्तरङ्गमधिरुह्य चर स्मरारे

नेतः समस्तजगतां वृषभाधिरूढ।।75

 

(कल्याणी  कल्याणदायक लक्षणांनी युक्त असलेला । सरस-चित्र-गतिं  ज्याची चाल मोठी  मनोवेधक आहे असा

ध्रुव-लक्षणाढ्यम्  निःसंशय सर्वलक्षण संपन्न. । नेतः - नेतृ शब्दाचे संबोधननेतः समस्तजगतां –- सर्व जगाचे नेते हे विश्वनाथ । )

स्वामी तुम्ही म्हणविता सकला जगाचे

त्राहीच विश्वविजयी मदनास केले

कैसाचि बेढब तुझा अति वृद्ध नंदी

शोभे न वाहन तुला मम गोष्ट ऐकी।।75.1

 

आहेचि सज्ज मम वारु मनोरुपी हा

हो स्वार त्यावर शिवा शुभलक्षणी हा

त्यासी मनोगत कळे निज मालकाचे

त्यासीच योग्य उमगे पथ कोणता ते।।75.2

 

हा वेगवान पवनाहुन तेज भारी

त्याच्यावरी नजर ना ठरते कुणाची

हा युक्त उत्तम अशा शुभलक्षणांनी

शोभेल वाहन; तया नित अंगिकारी।।75.3

 

भक्तिर्महेश-पद-पुष्करमावसन्ती

कादम्बिनीव कुरुते परितोषवर्षम्।

संपूरितो भवति यस्य मनस्तटाक-

स्तज्जन्म-सस्यमखिलं सफलं च नान्यत्।।76

 

( पुष्कर- आकाश । आवसन्ती - विश्रांती घेणारी। कादम्बिनी – मेघमाला, ढगांचे समुदाय । परितोष - संतोष, इच्छेचा अभाव ।   तटाक - तळे, सरोवर।

 सस्य -  पीक । )

ओथंबली जलयुता जलदावली ही

तैशी महेशचरणांबुद भक्ति मोठी

वर्षे अखंड सुख ती करिते सुकाळु

आनंद-डोह मनिचा भरला समस्तु।।76.1

 

झाला फलद्रुप उभा नरजन्म त्याचा

हे जन्मरूप नवधान्यचि दे सुबत्ता

ओसंडलीच जणु ओंजळ मौक्तिकांनी

साफल्य हेचि अवघे नच अन्य काही।।76.2

 

बुद्धिः स्थिरा भवितुमीश्वर-पाद-पद्म-

सक्ता वधूर्विरहिणीव सदा स्मरन्ती।

सद्भावना-स्मरण-दर्शन-कीर्तनादि-

सम्मोहितेव शिवमन्त्रजपेन विन्त्ते।।77

 

विन्त्ते  - विद् सप्तमगण - विचार करणे या धातूचे रूप ।)

झालीच सुस्थिर मती शिवपादपद्मी

व्याकूळ ती विरहिणीसम वागतेची

ती आठवे शिवपदा भरुनीच डोळे

त्याचेच चिंतन करी समया न पाहे।।77.1

 

आसक्त शंभु चरणी शिव-मंत्रमुग्धा

भोले महेश जपते शिव नीलकंठा

भेटीस आतुर अती तिज धीर कैसा

राहे न द्वैत मनिचे उरते अभक्ता॥ 77.2

(अभक्ता -  जी ईश्वरापासून विभक्त नाही ती)


(वृत्त - द्रुतविलम्बित, अक्षरे- 12, गण- न भ भ र, यति- पाद.)

 

सदुपचार-विधिष्वनुबोधितां

सविनयां सुहृदं समुपाश्रिताम्।

मम समुद्धर बुद्धिमिमां प्रभो

वर-गुणेन नवोढ-वधूमिव।।78

     ( अनुबोधनम्  प्रत्यास्मरण, पुनस्मरण । नवोढ-वधू  नुकतेच पाणिग्रहण केलेली विवाहित स्त्री । )

 

स्मरण मी दिधलेचि पुनपुन्हा

मतिरुपी तनुजेसचि माझिया

उचित रीत सदाचरणा धरी

अनुसरीच विवेक पथा मुली ।।78.1

 

विनयशील गुणी मम कन्यका

नववधू बनुनी तव आश्रया

त्वरित ये तव ओढचि लागता

सहचरी नित साथचि दे तुला।।78.2

 

सकल जन्म तुझ्या चरणांवरी

करि सुखे तुज अर्पण बुद्धि ही

सुहृद ती हितचिंतक बा तुझी

मम कुलीन सुता तव जाहली।।78.3

 

तिजसि भाग्य अती रमणीय दे

कुशल मंगल ठेव तिला पुरे।।78.4

 

 (वृत्त - शार्दूलविक्रीडित, अक्षरे-19,गण - म स ज स त त ग, यति -12,पा.   )

 

नित्यं योगिमनः-सरोजदल-सञ्चार-क्षमस्त्वत्क्रमः

शम्भो तेन कथं कठोर-यमराड्वक्षः-कवाट-क्षतिः।

अत्यन्तं मृदुलं त्वदङ्घ्रि-युगलं हा मे मनश्चिन्तय-

त्येतल्लोचन-गोचरं कुरु विभो हस्तेन संवाहये।।79

 

संतांची हृदयेच कोमल अती उत्फुल्ल पद्मे जशी

त्याची पंकज ताटव्यात करिसी संचार या पाउली

क्रोधे भीषण लाथ मारुनि यमा क्षःस्थळी  सांग ना

छातीची पुरि मोडली कडकडा कैसी कवाडे शिवा।।79.1

 

नाही धीर मनास ऐकुन कथा व्याकूळ मी हा बहु

आघाते दुखलेचि का पद तुझे शंभो अरेरे! बघू

स्नेहाने धरुनी पदा करतळी चेपीन शंभो हळु

सेवूनी तव पादपद्मयुगले मी धन्य झालो प्रभु।।79.2

 

एष्यत्येष जनिं मनोऽस्य कठिनं तस्मिन्नटानीति मद्-

रक्षायै गिरिसीम्नि कोमल-पदन्यासः पुराभ्यासितः।

नो चेद्दिव्य-गृहान्तरेषु सुमनस्तल्पेषु वेद्यादिषु

प्रायः सत्सु शिलातलेषु नटनं शम्भो किमर्थं तव।।80

 

( गिरिसीम्नि  पर्वतांच्या सीमाप्रदेशात । नो चेत् -  नाही तर । तल्प - शैया,िबछाना। वेदि- महालाचा चौक, ओटा । नटनम् -  नाचणे, अभिनय करणे )

 

होती का तुज कल्पना पुसटशी येईन जन्मास मी

शंभो सेवक हा कठोर हृदयी एके दिनी भूवरी

पाषाणासम ह्या कठीण हृदयी पायी फिरावे कसे

रक्षावे मजसी कसे म्हणुनि का आरंभिले कर्म हे।।80.1

 

संचारी खडकाळ दुर्गम अशा बर्फाळ प्रांतातुनी

कैलासी गिरिकंदरी करिसि का शंभो पदन्यास ही

कोठे हे तव पाय कोमल अती कोठे तुझी ही कृती

का भक्तासचि तारण्या उजळणी केलीस ही तू बरी।।80.2

 

केले सर्व अमान्य तू परि शिवा छे छे म्हणोनी जरी

पुष्पाच्छादित आसने मृदुल ही शैय्या रुचे का न ही

होते भव्य महाल सुंदर तरी आले पसंतीस ना

केले दुर्गम पर्वतावर चि का नृत्यास तू शंकरा।।80.3


कंचित्कालमुमामहेश भवतः पादारविन्दार्चनैः

कंचिद्ध्यान-समाधिभिश्च नतिभिः कंचित्कथाकर्णनैः।

कंचित्कंचिदवेक्षणैश्च नुतिभिः कंचिद्दशामीदृशीं

यः प्राप्नोति मुदा त्वदर्पित-मना जीवन्स मुक्तः खलु।।81

  

किंचित् काळ उमा-महेश-चरणा पूजी यथासांग जो

काही काळचि ध्यान चिंतन करी या पावलांचेचि जो

थोडेसे क्षण वंदुनी तव पदी हो नम्रमूर्तीच जो

काही ते क्षण घालवी तव कथा ऐकावया भक्त जो।।81.1

 

काही काळचि गातसे स्तुति तुझी तल्लीन होऊनि जो

काही काळ तरी स्वरूप तव हे न्याहाळतो भक्त जो

जो अंतःकरणा समर्पुन तुझ्या पायीच झाला सुखी

झाला जीवनमुक्त तोचि पुरता संसार-पाशातुनी।।81.2

 

बाणत्वं वृषभत्वमर्ध-वपुषा भार्यात्वमार्यापते

घोणीत्वं सखिता मृदङ्ग-वहता चेत्यादि रूपं दधौ।

त्वत्पादे नयनार्पणं च कृतवाँस्त्वद्देह-भागो हरिः

पूज्यात्पूज्यतरः स एव हि न चेत्को वा तदन्योऽधिकः।।82

 

( बाणत्वं -  बाण होणे। आर्या - पार्वती, आर्यापती- शंकर ।  घोणित्वं -  वराहरूप धारण करून ।  सखिता  मित्रत्व । मृदंगवहता -  मृदंग वाजविण्याचे काम । देह-भागो हरि -  देहाचा भाग, घटक होऊन विष्णू राहिला आहे. दक्षिणेकडे ताम्रपर्णी नदीच्या परिसरात शंकरनारायणपुरम् या क्षेत्री विष्णु आणि शंकर यांची एकरूप मूर्ती आहे अशा रीतीने श्री हरीने शंकराचे सान्निध्य मिळविले आहे.)


लाभावे सहवास सौख्य नित हे विश्वेश्वराचे मसी

ऐशी उत्कट भावना तरळुनी जाता हरी-अंतरी

केले काय न काय काय हरिने प्राप्ती तुझी व्हावया

संग्रामी त्रिपुरासुरास वधिण्या हा बाण झाला तुझा।।82.1

 

झाला वाहन नंदिबैल हरि हा चाले तुला घेउनी

पत्नी होऊन अर्धदेह बनुनी राहे तुझ्या संगती

शोधाया तुजसी वराह बनला पाताळ धुंडाळिला

होऊनीच सखा तुझा प्रिय अती संगे तुझ्या राहिला।।82.2

 

देई साथ मृदंग वाजवुन तो साकारिता नृत्य तू

रूपे धारण हा कितीक करतो त्याच्या हृदी एक तू

काढूनी तुज अर्पिलेचि नयना उत्फुल्ल पद्मासमा

देही जाय तुझ्याच तो मिसळुनी लाभावया तू सखा।।82.3

 

श्रेष्ठत्वास तुझ्याच सिद्ध करितो हाची पुरावा शिवा

नाही श्रेष्ठ तुझ्याहुनी मज दिसे शंभो शिवा शंकरा।।82.4

 

(वृत्त- मालिनी, अक्षरे- 15, गण - न न म य य, यति -8,पाद.)

जनन-मृतियुतानां सेवया देवतानां

न भवति सुखलेशः संशयो नास्ति तत्र।

अजनिममृतरूपं साम्बमीशं भजन्ते

य इह परमसौख्यं ते हि धन्या लभन्ते।।83

जनन-मृतियुतानां  ज्यांना जन्म आणि मृत्यू आहे ।  अजनि-ज्याला जन्म नाही । अमृतरूप -– ज्याला मृत्यू नाही

 

जनन मरण ज्यांना ना चुके ते कधीही

सुरवर कसले ते सौख्य कोणास देती?

नच फळ उपयोगी सावरीचे जसेची

न शमवि जठराग्नी ना मिळे मोल त्यासी।।83.1

 

जनन मरण नाही नित्य जो सर्वव्यापी

सुखमयचि असे जो सांब कैवल्यरूपी

शरण पदि तयाच्या जो कुणी भक्त जायी

परम सुख मिळे त्या जीवनी धन्य होई।।83.2


(वृत्त- मालिनी, अक्षरे- 15, गण - न न म य य, यति -8,पाद.)

शिव तव परिचर्यासन्निधानाय गौर्या

भव मम गुणधुर्यां बुद्धिकन्यां प्रदास्ये।

सकल-भुवन-बन्धो सच्चिदानन्द-सिन्धो

सदय हृदयगेहे सर्वदा संवस त्वम्।।84

( भव  विश्वाचे कारण , अधिष्ठान। धुर्या - ओझे सांभाळण्यासाठी योग्य, गुणधुर्यां -सर्वगुणसंपन्न । )

 

शिव तव परिचर्या नित्य गौरी करे ही

तिजसिच मदतीला ठेव माझीच पुत्री

सकल गुणयुता ही बुद्धि कन्याच माझी

तव पद-कमळी मी अर्पितो ही शुभांगी।।84.1

 

अपरिमित सुखाचा तूची सिंधू अपार

असशि उदधि तूची ज्ञानरूपी महान

गुणनिधि असशी तू  पूर्ण सत्यस्वरूप

शिव परम-निधाना  सच्चिदानंदरूप।।84.2

 

सकलचि जगताचे तू अधिष्ठान शंभो

सकल जन हितासी दक्ष हे दीनबंधो

मम हृदय असे हा भव्य प्रासाद ऊंची

सदय हृदय शंभो नित्य तू त्यात राही।।84.3

 

जलधि-मथन-दक्षो नैव पाताल-भेदी

न च वनमृगयायां नैव लब्धः प्रवीणः।

अशन-कुसुम-भूषा-वस्त्र-मुख्यां सपर्यां

कथय कथमहं ते कल्पयानीन्दुमौले।।85

 

( अशन -  आहार । भूषा  अलंकार । मुख्यां - प्रधान यज्ञकृत्य, धार्मिक संस्कार,  वेदमंत्रांचे पठण ।  सपर्या - पूजा । इन्दुमौले -  हे चंद्रचूडा शंकरा, हे मस्तकी चंद्र धारण करणाऱया शंकरा ।  कल्पयानि  (पूजा ) कशी संपन्न करु? )    

जलधि घुसळण्या हा विष्णु ना साह्यकारी

कुठुन तुजसी द्यावे मीच हालाहलासी

नच मज कुणि भेटे थोर पाताळभेदी

तुजसि कमलपुष्पे आणु कैसी शिवा मी।।85.1

 

सबळ हरिसमा हा दृष्टिक्षेपात नाही

सजवु तुजसि कैसे तक्षकाभूषणांनी

मजसि नच मिळाला थोर कोणी शिकारी

शिव शिव तुज देऊ चर्मवस्त्रा कसे मी।।85.2

 

मजसि कुणि सहाय्या ना करे चंद्रमौळी

कुठुन तुजसि द्यावा चंद्र आकाशिचाही

अशन, कुसुम, भूषा, वस्त्र द्यावे कसे मी

सविधि तव करावे पूजनासी कसे मी।।85.3


(वृत्त - शार्दूलविक्रीडित, अक्षरे-19,गण - म स ज स त त ग, यति -12,पाद.   )

 

पूजाद्रव्य-समृद्धयो विरचिताः पूजां कथं कुर्महे

पक्षित्वं न च वा किटित्वमपि न प्राप्तं मया दुर्लभम्।

जाने मस्तकमङ्घ्रि-पल्लवमुमाजाने न तेऽहं विभो

न ज्ञातं हि पितामहेन हरिणा तत्त्वेन तद्रूपिणा।।86

(जानि - पत्नी,  उमाजानि - उमा ही ज्याची पत्नी आहे तो शंकर ।  किटित्वम् - वराहाचे रूप ।)

 

सामग्री तव पूजना जमविली नाही उणे राहिले

कैसे पूजन मी करु तव शिवा दृष्टीस तू ना दिसे

हंसाचे धरुनी स्वरूप फिरले स्वर्गी विधाता जरी

नाही मस्तक हे तुझेचि दिसले मोठ्या प्रयत्नांति ही।।86.1

 

पाताळात वराह होउनि हरी शोधी तुझे पाय हे

नाही सापडले परी चरण त्या लक्ष्मीपतीसी तुझे

झाले तन्मय हे पितामह किती तद्रूप झाला हरी

त्यांनाही परि विश्वरूप तव हे ध्यानी न ये पूर्ण ची।।86.2

 

 आहे दुर्लभ हे पशुत्व अथवा पक्षी च होणे मला

कैसा लाभ घडेल रे मज शिवा ह्या दर्शनाचा तुझ्या

भांबावे मन हे कळे न मजसी ना पाहता ईश्वरा

व्हावे पूजन हे कसे सफळ रे शंभो उमावल्लभा ।।86.3

 

 ( अर्ध सम वृत्त  कालभारिणी )

 

अशनं गरलं फणी कलापो

वसनं चर्म च वाहनं महोक्षः।

मम दास्यसि किं किमस्ति शम्भो

तव पादाम्बुजभक्तिमेव देहि ।।87

 

(अशनं  आहार  गरलं  - विष। फणी -  सर्प । कलाप  मोत्यांचा हार, घुंगरु लावलेली मेखला । महोक्ष - नंदी।)

 

विष हाचि असे तुझा फराळ

तुजसी भूषण हा असेचि सर्प

गजचर्म तुला कटीस वस्त्र

तुजसी वाहन नंदिबैल वृद्ध।।87.1

 

तुजपाशि असे अजून काय

मज द्याया लव जे असेल योग्य

मम एकचि मागणे असे ची

मज द्या भक्ति तुझ्या पदी स्थिरा जी।।87.2

 

 (वृत्त - वंशस्थ, अक्षरे- 12, गण- ज त ज र, यति- पाद.)

 

यदा कृताम्भोनिधि-सेतुबन्धनः

करस्थलाधःकृतपर्वताधिपः।

भवानि ते लङ्घितपद्मसम्भव-

स्तदा शिवार्चास्तव-भावन-क्षमः।।88

 

(अन्वय -  हे शिव अहं यदा  कृताम्भोनिधि-सेतुबन्धन , करस्थलाधकृतपर्वताधिप , लङ्घितपद्मसम्भव भवानि तदा ते अर्चा-स्तव-भावनक्षम भवानि)  करस्थलाधकृतपर्वताधिप - अगस्ति ऋषींनी तळहाताच्या आधाराने विंध्याचलालाही ठेंगणे केले. )

शिवा समुद्रावर सेतु बांधुनी

करून विंध्याचल ठेंगणा जरी

करी विधात्यासम सृष्टि सर्वही

तरीच पूजा करण्या समर्थ मी ।।88.1

 

कसे घडावेचि अशक्य शक्य ते

असंभवा ते करणेचि संभवे

समर्थ होता करि पूजना कसे

बरे नव्हे हे मज दूर लोटणे।।88.2

 

(वृत्त - माल्यभारा, अक्षरे-1,3 चरण -11 ; 2,4 चरण-12;  गण- 1,3 चरण-स स ज ग ग;  2,4 चरण- स भ र य;  यति- पाद.)

 

नतिभिर्नुतिभिस्त्वमीशपूजा-

विधिभिर्ध्यानसमाधिभिर्न तुष्टः।

धनुषा मुसलेन चाश्मभिर्वा

वद ते प्रीतिकरं तथा करोमि।।89

 

(नति - नमस्कार । नुति – स्तुती)

चरणी नमितो करी स्तुती मी

करितो ध्यान समाधि चिंतनासी

तुज पूजियले यथाविधी मी

तरिही तुष्टि नसे शिवा तुझीही।।89.1

 

रुचते धनु का शिवा तुलाची

शरवर्षाव करीच सव्यसाची

तरिही प्रिय तो गमे तुलाची

हितवर्षाव तयावरी करीसी ।।89.2

 

मज ना समजे कृती तुझीच

मुसळाने नयनावरी प्रहार

करि भक्त जरी तुझ्यावरीच

तरि संतुष्ट मनी असेचि तूच।।89.3

 

करण्या तव पूजनास्तवेची

तव पायी दगडांस अर्पिता ही

हृदयात तुझ्या तयास ठेवी

म्हणसी भक्तगणात श्रेष्ठ त्यासी ।।89.4

 

तुज सांग महेश काय अर्पू

धनु ,गोटे,मुसळास का चि शंभू

तव प्रीत कशी मला मिळेल

वसते काय हृदी तुझ्याचि सांग।।89.5

 

 

वचसा चरितं वदामि शम्भो-

रहमुद्योगविधासु तेऽप्रसक्तः।

मनसाऽऽकृतिमीश्वरस्य सेवे

शिरसा चैव सदाशिवं नमामि।।90

 

(चरितम् – मार्ग,कर्म करणे,अभ्यास, चरित्र । अहमुद्योगविधासु तेऽप्रसक्त  -  इतर कोणत्याही पूजाविधीचा उद्योग करण्याचा मी प्रयत्न करीत नाही. अप्रसक्त च्या ऐवजी प्रसक्त असे पद धरल्यास हे शंकरा ! मी तुम्हाला प्रिय असलेले सर्व उद्योग करण्यात तत्पर असतो असा अर्थ घ्यावा)

 

मुख आळविते तुझ्या गुणांसी

बघते हे मन मूर्ति शंकराची

झुकते शिर हे तुझ्याच पायी

प्रिय जे जे तुजसी करीन तेची।।90.1

 

शिवपूजन हे असेचि माझे

नच उद्योग दुजे मलाचि भावे

तुज वाचुनि ना मला शिवा हे

उरते साध्य न जीवनीच कोठे।।90.2


(वृत्त  शालिनी,अक्षरे-11,गण- म त त ग ग, यति- 4,7)

 

आद्याऽविद्या हृद्गता निर्गतासीत्

विद्या हृद्या हृद्गता त्वप्रसादात्।

सेवे नित्यं श्रीकरं त्वत्पदाब्जं

भावे मुक्तेर्भाजनं राजमौले।।91

 

(  अन्वय -आद्याअविद्या हृद्गता आसीत सा त्वत् प्रसादात् निर्गता , हृद्या विद्या च हृद्गता जाता! मुक्तेः भाजनं श्रीकरं त्वत्पदाब्जं नित्य भावे सेवे)

अविद्या- – मूलविद्या - अज्ञान । राज -  चंद्र, राजमौलि - चंद्रशेखर, शंकर

 

होती चित्ती माझिया जी अविद्या

त्याची जागा घेतसे ही सुविद्या

अज्ञानाचा होऊनीनाश माझ्या

आनंदाचा लाभला नित्य ठेवा।।91.1

देती नित्या पाउले वैभवा जी

मुक्तीचाही नित्य सोपान होती

पायांसी त्या कोमला, चंद्रमौली!

माझ्या चित्ती पूजितो सर्वकाळी।।91.2


(वृत्त  वसंततिलका, अक्षरे-14,गण- त भ ज ज ग ग, यति- पाद.)

 

दूरीकृतानि दुरितानि दुरक्षराणि

दौर्भाग्य-दुःख-दुरहंकृति-दुर्वचांसि।

सारं त्वदीयचरितं नितरां पिबन्तं

गौरीश मामिह समुद्धर सत्कटाक्षैः।।92

 

(दुरक्षराणि दुरितानि ज्याच्या नावाची अक्षरेही उच्चारु नये अशी पापे । दुरहंकृति दुरहंकार। दुर्वचांसि- कटु बोलणे। )

 

चित्ती करून जपयज्ञ तुझा शिवा हे

दुष्कर्म ते सकल सर्वहि दूर केले

उच्चारणे न कधिही नित पाप ऐसे

झालेचि दूर सगळे तुझिया कृपेने।।92.1

 

दुर्भाग्य सर्व सरलेचि अहंपणाही

नाही मुखी मम असे कटु शब्द काही

शंभो चरित्र मधु हा नित प्राशितो मी

जो अमृतासम असे मज मोद देई।।92.2

 

टाका कटाक्ष अवघ्या तव सत् कृपेचा

गौरीहरा भवभयातुन निस्तरा या।।92.3

 

(वृत्त  आर्या; चरण1, 3  12 मात्रा;   चरण 2- 18 मात्रा; चरण 4  15 मात्रा )

 

सोमकलाधरमौलौ

कोमल-घनकन्धरे महामहसि।

स्वामिनि गिरिजानाथे

मामकहृदयं निरन्तरं रमताम्।।93

 

(सोम- चंद्र, कला-कोर , मौलि - शिर, सोमकलाधरमौली - चंद्रकोर डोक्यावर असलेला । कं – पाणी ,  कंधर -  ढग । महस् -  आभा तेज)

 

चंद्रकला-धर शंभो

कोमल घन-नीळकंठ तेजस हो

पालक गिरिजानाथा

हृदि राहि सुखे निरंतर ह्या।।93

 

सा रसना ते नयने

तावेव करौ स एव कृतकृत्यः।

या ये यौ यो भर्गं

वदतीक्षेते सदार्चतः  स्मरति।।94

 

ती जिह्वा ते डोळे

तेची हात कृतकृत्य जाणावे

जी बोले, जे पाही,

जे करी शंभु पूजनासी।।94

 

 

अतिमृदुलौ मम चरणा-

वतिकठिनं ते मनो भवानीश।

इति विचिकित्सां संत्यज

शिव कथमासीद् गिरौ तथा वेशः।।95

 

( वेश - संचार,प्रवेश )

 

`मृदुल पाऊले माझी । तव हृदय असे दुर्गम काटेरी

संचार त्यात करिता । बोचेल बहु मम पायांसी '।।95.1

सोड  चिकित्सा ऐसी ।हे शिव गिरिजेश्वर कैलासपती

संचार नित्य करिसी । दुर्गम गिरि-कंदरी तूची।।95.2

 

धैर्याङ्कुशेन निभृतं

रभसादाकृष्य भक्तिशृङ्खलया

पुरहर चरणालाने

हृदयमदेभं बधान चिद्यन्त्रैः।।96

 

( रभस्  - बळ, सामर्थ्य। निभृत- अचल, गतिहीन, स्थिर। आलन- हत्ती बांदून ठेवायची जागा किंवा खांब। हृदयमदेभं -हृदय cço-FYçb cçocçmlç हत्ती प्रमाणे असलेल्या माझ्या हृदयास। इभ - हत्ती )

 

मम मन हे त्रिपुरारी । मदधुंद गजासम बहु अविचारी

अचल करा हो त्यासी । धाडस या अंकुशानेची।।96.1

खेचा बळ लावोनी । त्या भक्तिशृंखलेने जखडूनी

सत्वर दृढ त्या बांधी । चिद्यंत्राने तुझ्या पायी।।96.2

 


( वृत्त  माल्यभारा)

 

प्रचरत्यभितः प्रगल्भवृत्या

मदवानेष मनःकरी गरीयान्।

परिगृह्य नयेन भक्तिरज्ज्वा

परम-स्थाणु-पदं दृढं नयामुम्।।97

 

( मदवानेष - मदवान् S<çGvcçÊç  अभितः -  सर्वत्र। नयामुम् - नय अमुम्- ह्याला ( मनाला) ने। स्थाणु -  स्थिरपद, शंकर, हत्ती बांधतातात तो खांब । )

मदमस्त फिरे जसा कुणी हा

गज उन्मत्तचि दाखवीत प्रौढी

मम हे मन रे फिरेतसेची

अति मोकाट सुटे सुसाट पाही।।97.1

दृढ बांधि तयास युक्तिनेची

बहु खेचूनचि भक्तिरज्जुने त्या

स्थिर नित्य असेचि स्थाणु तूची

म्हणुनी बांध मना तुझ्या स्वरूपी।।97.2

 

 

(वृत्त - स्रग्धरा, अक्षरे - 21, गण - म र भ न य य य , यति - 7, 14,21 )

 

सर्वालंकारयुक्तां सकलपदयुतां साधुवृत्तां सुवर्णां

द्भिः संस्तूयमानां सरसगुणयुतां लक्षितां लक्षणाढ्याम्।

उद्यद्भूषाविशेषामुपगतविनयां द्योतमानार्थरेखां

कल्याणीं देव गौरीप्रिय मम कविताकन्यकां त्वं गृहाण।।98

 

( सर्वालंकारयुक्तां - कन्यादान समयी कन्येच्या अंगावर जसे अलंकार असतात तशी माझी कविता रूपी कन्या उपमा उप्रेक्षा,रूपक, अर्थांतरन्यास इ. अलंकारांनी युक्त आहे. साधुवृत्ता - चांगल्या मनाची, किंवा शिखरिणी, शार्दूलविक्रीडित, मालिनी , शालीनी, स्रग्धरा इ. वृत्तानी नटलेली। सुवर्णा -गोरीगोमटी किंवा उत्तम वर्ण रचना असलेली । सरसगुणयुता - चांगल्या गुणांनी युक्त किंवा कारुण्य,वात्सल्य,प्रसाद,ओज, माधुर्य इत्यादि रसयुक्त। लक्षणाढ्यां लक्षितां mçJç&uç#çCç संपन्न । उद्यद्भूषाविशेषा çÆJççÆMçä भूषणांनी संपन्न । उपगतविनया- विनयशील। द्योतमानार्थरेखां - जिच्या हातावर उठावदार धनरेषा आहे अशी किंवा माझ्या कवितारूपी कन्यकेच्या ठिकाणी विविध मनोहर अर्थांची मालिका आहे.)

 

 

माझी ही काव्य कन्या सकल गुणयुता चारुवृत्ता सुवर्णा

नानालंकारयुक्ता सुमधुर-वचना लाघवी गोड बाला

नाना आश्चर्यकारी प्रचुर गुण तिचे भूषवी हे तिलाची

सार्‍्या सद्लक्षणांनी सरस बहु असे देखणी ही शुभांगी।।98.1

अर्थाची स्पष्ट रेखा जणु दिसत असे कन्यकेच्या करी या

आहे ही नम्रमूर्ती उपजत विनयी उच्च विद्यासयुक्ता

थोरांनीही प्रशंसा करुनि बहु जिला नित्य वाखाणिलेली

स्वीकारा पार्वतीशा! उपवर तनया भाग्यशालीच माझी।।98.2

 

( वृत्त  शिखरिणी, अक्षरे -17, गण- य म न स भ ल ग, यति -6,11)

 

इदं ते युक्तं वा परमशिव कारुण्य-जलधे

गतौ तिर्यग्रूपं तव पद-शिरो-दर्शन-धिया।

हरिब्रह्माणौ तौ दिवि भुवि चरन्तौ श्रमयुतौ

कथं शम्भो स्वामिन् कथय मम वेद्योऽसि पुरतः।।99

 

( तिर्यग्रूपं - पशु पक्ष्यांचे रूप घेऊन । पुरतः  -पुढे ,प्रत्यक्ष ।   वेद्य -  जाणुन घेण्यास योग्य)

 

असे भक्तांचे तू निरतिशय कल्याणचि शिवा

असे कारुण्याचा तव हृदय-रत्नाकर महा

तुझ्या विस्ताराचा मजसि लव अंदाज कुठला

कळावा कैसा तू मज जडमतीसी शिव कसा।।99.1

हरि-ब्रह्मा दोघे तव पद-शिरो-दर्शन-मिषे

वराहा हंसाचे स्वरुप धरुनी ते भटकले

विधाता गेला तो वर वर अती उंच गगनी

शकेना पाहू तो परि तव शिरासी चुकुनही।।99.2

जरी पाताळासी हरि बहुत शोधेचि तरिही

तयासीही नाही तव चरण आलेचि दिसुनी

कसा यावा तूची समजुनि मला सांग शिव हे

तुझ्या रूपासी मी कधि बघिन प्रत्यक्ष शिव हे।।99.3

 

( वृत्त  शार्दूलविक्रीडित, अक्षरे -19, गण- म स ज स त त ग, यति -12,7)

 

स्तोत्रेणालमहं प्रवच्मि न मृषा देवा विरिञ्चादयः

स्तुत्यानां गणनाप्रसङ्गसमये त्वामग्रगण्यं विदुः।

माहात्म्याग्रविचारणप्रकरणे धानातुषस्तोमवद्-

धूतास्त्वां विदुरुत्तमोत्तमफलं शम्भो भवत्सेवकाः।।100

( अलम्बास,पुरे। मृषा -असत्य ,मिथ्या, खोटे। विरिञ्चादयः - ब्रह्मदेवादि देव। स्तोम  ढीग, संग्रह, सम्मुच्चय । धूताः - वार्‍याने उडून गेल्याप्रमाणे नाहिसे झाले। स्तुत्यानां गणनाप्रसङ्गसमये - स्तुती करण्यास योग्य असलेल्यांची गणना करण्याच्या प्रसंगी )

 

 

`झाली बास! पुरे पुरे स्तुति!! वृथा आरंभली !' ना म्हणी

खोटे बोलु कशास! देवहि तुला सर्वोच्च हे मानिती

सर्वश्रेष्ठ असेचि कोण म्हणुनी चर्चा अती रंगली

ब्रह्मा विष्णु सवेचि देव सगळे सारी जमे मंडळी।।100.1

दाणेदारचि फोल मिश्रित अशा या धान्यराशीमधे

वार्‍्याच्यासमवेत जाय उडुनी जैसेचि हे फोल रे

तैसी ही करिता तुझीच तुलना बाकी सुरांच्या सवे

नावे ना टिकली तुझ्याच पुढती इंद्रादिकांची कुठे।।100.2

अंती एकचि नाव ते उमटले प्रत्येक ओठी तुझे

`शंभो शंकर विश्वनाथ जय हो! कैलासराणा' असे  

आहे साध्यचि उत्तमोत्तम असे तू सर्व भक्तांसही

नाही रे तुजवीण अन्य कुठली या सेवकांसी गती।।100.3

 

 

जे आनंद तरंग अमृतसमा आंदोळती अंतरी

तेची मी अनुवादरूप करुनी ठेवी मराठीतुनी

भावार्थास अरुंधती शिवपदी अर्पून इच्छा करी

सौख्याचे उठु दे तरंग रसिका-चित्तीच हे वाचुनी।।

-----------------------------------------------

 

संदर्भ -

 

·        वरील संस्कृत स्तोत्र आणि त्याचा पद्य भावानुवादहा श्री पांडुंगशास्त्री गोस्वामी यांच्या श्री शंकराचार्य कृत सुबोध स्तोत्र संग्रह- भाग दुसरा - मराठी अनुवाद आणि विवेचन , प्रथमावृत्ति 1964 यास आधारभूत धरून केलेला आहे.

·        त्यातील शब्दार्थ हे वामन शिवराम आप्टे यांच्या संस्कृत हिंदी कोश, चौखम्बा विद्याभवन प्रकाशन ह्या शब्दकोशा प्रमाणे आहेत.

·        अर्थ सुबोध होण्यासाठी श्री. वरदानंदभारती यांच्या ओवीबद्ध ज्ञानेश्वरी चा आधार घेतला आहे.

·        वृत्तांची ओळख कै. परशुराम बल्लाळ गोडबोले यांच्या वृत्तदर्पण या तिसाव्या शतसंवत्सरी आवृत्तीला अनुसरून आहे  )

·        काही झाडांची माहिती नेटवर उपलब्ध आहे. त्यानुसार शेवटी दिली आहे.

 

------------------------------------------------------

 ।। ॐ नमः शिवाय ।।

ॐ तत् सत्

माघ कृ. चतुर्दशी महाशिवरात्र, 10 मार्च 2013


शिवानन्दलहरी भाग 1 साठी खालील लिंकवर क्लिक करा

शिवानन्दलहरी भाग 1  लिंक


No comments:

Post a Comment